پروتز اندام تحتانی

پروتز اندام تحتانی ، یک پای مصنوعی است که می‌تواند بخشی از زندگی از دست رفته‌ تان را بازگرداند و شما را دوباره به فعالیت‌ های روزمره، کار و حتی ورزش بازگرداند. از دست دادن بخشی از اندام، می‌ تواند یکی از دشوارترین تجربه‌ های زندگی باشد اما داشتن یک پروتز مناسب و یادگیری نحوه استفاده از آن می‌ تواند زندگی‌ تان را تغییر دهد.

پروتز نه تنها به شما کمک می‌کند تا دوباره راه بروید، بلکه در افزایش استقلال، کاهش وابستگی به دیگران و حفظ سلامت روان نقش کلیدی دارد. امروزه تکنولوژی‌ های جدید باعث شده‌اند که پروتزها سبک‌ تر، راحت‌تر و طبیعی‌تر از گذشته باشند و فرد بتواند با اعتماد به نفس بیشتری زندگی کند.

دلایل مختلفی می‌تواند باعث نیاز به پروتز اندام تحتانی شود، از جمله:

• دیابت و بیماری‌های عروقی محیطی که شایع‌ترین علت قطع عضو در بزرگسالان هستند.
• تصادفات رانندگی یا حوادث کاری که منجر به آسیب غیرقابل بازگشت در اندام می‌شوند.
• عفونت‌های شدید که بافت اندام را از بین می‌برند.
• اختلالات مادرزادی که ممکن است نوزادان بدون بخشی از اندام به دنیا بیایند.
• سرطان‌های استخوان و بافت نرم که قطع عضو را اجتناب‌ناپذیر می‌کنند.

پروتز نه تنها یک جایگزین فیزیکی برای اندام از دست رفته است، بلکه به فرد این امکان را می‌دهد که پس از یک آسیب یا بیماری شدید، دوباره اعتماد به نفس خود را به دست آورده و زندگی مستقل‌تری داشته باشد.

پروتز اندام تحتانی می‌تواند زندگی یک فرد را از بسیاری جهات بهبود بخشد:

• افزایش تحرک و امکان راه رفتن بدون کمک دیگران
• بهبود وضعیت روحی و روانی و کاهش احساس انزوا
• حفظ فعالیت‌های اجتماعی و شغلی
• جلوگیری از تحلیل رفتن عضلات و مشکلات استخوانی به دلیل عدم حرکت
• امکان بازگشت به فعالیت‌های ورزشی در بسیاری از موارد

شاید در ابتدای مسیر استفاده از پروتز اندام تحتانی ، با چالش‌هایی مانند درد سوکت، یادگیری راه رفتن با پروتز یا عدم تعادل مواجه شوید، اما با تمرین مداوم، بازتوانی تخصصی و تنظیم دقیق پروتز می‌توانید کیفیت زندگی خود را به شکل قابل توجهی ارتقا دهید. این موضوع کاملاً طبیعی است که در مراحل ابتدایی کمی دچار اضطراب شوید، اما با آگاهی و پیگیری، می‌توانید بدون محدودیت‌های قبل، زندگی فعال و باکیفیتی داشته باشید.

آشنایی با انواع پروتز اندام تحتانی

پروتزهای اندام تحتانی بر اساس محل قطع عضو و نوع فعالیت مورد نیاز فرد، در انواع مختلفی طراحی و ساخته می‌شوند. آشنایی با انواع آن کمک می‌کند تا انتخاب دقیق‌تری برای سبک زندگی و نیاز خود داشته باشید.

پروتز زیر زانو (Transtibial Prosthesis)
این نوع پروتز برای افرادی طراحی می‌شود که قطع عضو در زیر زانو (زیر مفصل زانو و در ناحیه ساق پا) دارند. مزایای این نوع پروتز:

• حفظ مفصل زانو که باعث راحتی در راه رفتن و طبیعی‌تر شدن حرکت می‌شود.
• استفاده راحت‌تر و کاهش نیاز به مصرف انرژی هنگام راه رفتن نسبت به پروتز بالای زانو.
• وزن کمتر و راحتی در کنترل حرکات.

پروتز زیر زانو معمولاً شامل سوکت، پای مصنوعی، سیستم تعلیق (برای نگه داشتن پروتز روی اندام)، و گاهی پدهای ژل برای کاهش فشار است. این پروتزها برای استفاده روزمره، کارهای روزانه و حتی ورزش‌های سبک مناسب هستند. در طراحی این پروتز باید به راحتی سوکت، تنظیم ارتفاع، نوع کفش قابل استفاده و قابلیت تحمل وزن کاربر توجه ویژه‌ای شود.

پروتز بالای زانو (Transfemoral Prosthesis)
این نوع پروتز برای افرادی است که قطع عضو بالای زانو (در ناحیه ران) داشته‌اند و شامل مفصل زانو و پای مصنوعی است. ویژگی‌های این نوع پروتز:

• داشتن مفصل زانو (مکانیکی یا دیجیتال) برای خم و راست شدن زانو.
• امکان تنظیم برای نوع حرکت‌های مختلف مانند پیاده‌روی، بالا رفتن از پله، و نشستن.
• نیاز به مصرف انرژی بیشتر در مقایسه با پروتز زیر زانو به دلیل عدم وجود زانوی طبیعی.

پروتز بالای زانو نیاز به آموزش و تمرین دقیق‌تر برای حفظ تعادل و هماهنگی حرکات دارد. انتخاب نوع زانو (هیدرولیک، مکانیکی یا میکروپروسسوری) بستگی به سطح فعالیت و شرایط بیمار دارد.

پروتز مفصل ران و هیپ (Hip Disarticulation)
این نوع پروتز برای افرادی که قطع عضو در سطح مفصل ران دارند طراحی می‌شود. اجزای این پروتز شامل:

• سوکت بلندتر که لگن و ران را در بر می‌گیرد.
• مفصل ران مصنوعی و زانو و پای مصنوعی.
• سیستم تعلیق با کمربند یا تسمه برای نگه داشتن پروتز روی بدن.

استفاده از این نوع پروتز نیازمند توان عضلانی مناسب، تمرین مداوم و صبر بالا برای یادگیری راه رفتن است. با وجود دشواری‌های بیشتر، این نوع پروتز امکان حرکت مستقل را برای فرد فراهم می‌کند.

پروتز‌های تخصصی ورزشی
پروتزهای تخصصی ورزشی با طراحی منحصر به فرد برای افرادی که قصد بازگشت به فعالیت‌های ورزشی دارند تولید می‌شوند. این پروتزها:

• از مواد سبک مثل فیبر کربن ساخته می‌شوند.
• طراحی خمیده دارند تا خاصیت فنری و پرش بیشتر ایجاد شود.
• برای دویدن، پرش، و ورزش‌های مختلف از جمله فوتبال و بسکتبال کاربرد دارند.

استفاده از پروتز ورزشی علاوه بر تقویت انگیزه و افزایش تحرک، به بهبود سلامت روان و جسم کاربر کمک قابل توجهی می‌کند.

مراحل ساخت و تهیه پروتز اندام تحتانی

مسیر ساخت یک پروتز، شامل فرآیندی منظم است که از ارزیابی فرد تا تحویل و آموزش استفاده از پروتز ادامه دارد. دانستن این مراحل باعث می‌شود آمادگی ذهنی و جسمی بیشتری داشته باشید.

ارزیابی بیمار و نیازسنجی
نخستین گام در تهیه پروتز، بررسی شرایط جسمی و اهداف زندگی بیمار است:

• ارزیابی سلامت عمومی، بررسی وضعیت زخم و استامپ (اندام باقیمانده).
• بررسی میزان فعالیت فرد، سبک زندگی و نوع شغل.
• اندازه‌گیری دقیق ابعاد اندام باقیمانده.
• بحث در مورد انتظارات فرد از پروتز.

در این مرحله، متخصص پروتز با فرد و خانواده او گفتگو کرده و برنامه‌ریزی دقیقی برای انتخاب نوع پروتز، ارتفاع، نوع سیستم تعلیق و سوکت انجام می‌دهد.

قالب‌گیری و طراحی پروتز
پس از ارزیابی، قالب‌گیری دقیق از اندام باقیمانده انجام می‌شود تا سوکت کاملاً متناسب با شکل اندام فرد ساخته شود. در این مرحله:

• از مواد نرم و گچ برای قالب‌گیری استفاده می‌شود.
• طراحی دقیق شکل سوکت و تعیین نقاط فشار و حمایت انجام می‌گیرد.
• انتخاب قطعات مورد نیاز بر اساس نوع فعالیت و نیاز فرد صورت می‌گیرد.

تست و تنظیم پروتز
پروتز اولیه (آزمایشی) ساخته شده و توسط فرد پوشیده می‌شود تا مشکلات احتمالی شناسایی و رفع گردد:

• بررسی راحتی سوکت و میزان فشار نقاط مختلف.
• آزمایش راه رفتن و بررسی تعادل.
• تنظیم ارتفاع، مفصل زانو و سایر قطعات.

این مرحله ممکن است چندین جلسه طول بکشد تا کاربر بدون درد و با راحتی از پروتز استفاده کند.

تحویل و آموزش استفاده از پروتز
پس از تست موفق، پروتز نهایی تحویل داده می‌شود. در این مرحله:

• آموزش نحوه پوشیدن و خارج کردن پروتز.
• آموزش تکنیک‌های راه رفتن با پروتز و نحوه حرکت در محیط‌های مختلف.
• آموزش مراقبت از پوست و سوکت برای جلوگیری از زخم و عفونت.

این مرحله کلید موفقیت در استفاده از پروتز است و همکاری فرد با تیم بازتوانی اهمیت زیادی دارد.

بازتوانی و فیزیوتراپی

پروتز تنها یک وسیله مکانیکی نیست؛ برای رسیدن به راه رفتن صحیح و مستقل با پروتز اندام تحتانی، بازتوانی و فیزیوتراپی یک نیاز ضروری است. بسیاری از افرادی که از پروتز استفاده می‌کنند، بدون فیزیوتراپی مناسب با مشکلاتی مانند درد در ناحیه استامپ، ناتوانی در حفظ تعادل و خستگی زیاد در هنگام راه رفتن روبه‌رو می‌شوند.

فرآیند بازتوانی شامل آموزش نحوه ایستادن، قدم برداشتن، حفظ تعادل، و استفاده از پروتز در شرایط محیطی مختلف است. از همان روزهای ابتدایی پس از قطع عضو، تمرینات حرکتی و کششی برای حفظ دامنه حرکتی مفاصل، تقویت عضلات باقی‌مانده، و جلوگیری از کوتاه شدن عضلات آغاز می‌شود. سپس پس از دریافت پروتز اندام تحتانی، برنامه‌های تخصصی تمرین تعادل روی پروتز، تمرین راه رفتن با عصا و سپس بدون عصا، و آموزش تکنیک بالا رفتن از پله‌ها شروع می‌شود.

این تمرینات با توجه به شرایط سنی، نوع پروتز و میزان فعالیت کاربر طراحی می‌شوند. هدف فیزیوتراپی بازگرداندن فرد به حداکثر استقلال، کاهش وابستگی به کمک‌های حرکتی، و افزایش اعتماد به نفس در استفاده از پروتز است. همراهی متخصص فیزیوتراپی، ارتوتیست و پزشک در طول این مسیر، تضمین‌کننده موفقیت در استفاده از پروتز خواهد بود.

تمرینات تعادلی و تقویت عضلات
تمرینات تعادلی برای فردی که از پروتز استفاده می‌کند حیاتی است. دلیل آن این است که با از دست رفتن بخشی از اندام، مرکز ثقل بدن تغییر می‌کند و فرد نیاز به یادگیری مجدد تعادل دارد.

برخی تمرینات کلیدی شامل:

• ایستادن در مقابل آینه و حفظ تعادل در حالت ایستاده با پروتز.
• تمرینات انتقال وزن از پای سالم به پای پروتز و بالعکس.
• انجام اسکات سبک برای تقویت عضلات ران و لگن.
• تمرینات تعادل روی یک پا با کمک دستگیره.
• استفاده از توپ‌های تعادلی برای افزایش ثبات.

این تمرینات کمک می‌کنند تا عضلات هسته (Core) و عضلات پای سالم و اندام باقیمانده قوی‌تر شوند، و از خستگی زودرس و آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.

تکنیک‌های صحیح راه رفتن با پروتز
راه رفتن با پروتز تفاوت‌های زیادی با راه رفتن طبیعی دارد و یادگیری تکنیک صحیح گام برداشتن، نحوه قرار دادن پا روی زمین، و هماهنگی حرکات دست و پا از اهمیت بالایی برخوردار است.

مراحل آموزش راه رفتن با پروتز شامل:

1. یادگیری ایستادن صحیح و توزیع وزن روی دو پا.
2. تمرین قدم برداشتن به جلو با طول قدم مناسب.
3. توجه به حرکات لگن و شانه برای حفظ تعادل.
4. یادگیری چرخش بدن در حین تغییر مسیر.
5. راه رفتن روی سطوح شیب‌دار و پله‌ها با ایمنی کامل.

همچنین تمرینات مداوم و قدم‌برداری در مسیرهای مختلف مانند سطوح سخت، نرم، شیب‌دار و پله‌ها به بهبود هماهنگی حرکتی کمک می‌کند. استفاده از کفش مناسب و حفظ ارتفاع پروتز در هماهنگی با پای سالم نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

مراقبت از پوست و جلوگیری از زخم و عفونت
یکی از مشکلات رایج در استفاده از پروتز اندام تحتانی، زخم و عفونت در ناحیه استامپ به دلیل فشار یا تعریق زیاد است. رعایت اصول مراقبتی می‌تواند از بروز مشکلات پوستی و توقف استفاده از پروتز جلوگیری کند.

• هر روز پوست ناحیه استامپ را با آب ولرم و صابون ملایم شستشو دهید و به‌خوبی خشک کنید.
• از مرطوب‌کننده‌های بدون عطر و ضد حساسیت برای حفظ رطوبت پوست استفاده کنید.
• در صورت مشاهده قرمزی، درد یا تاول، استفاده از پروتز را متوقف کرده و با متخصص تماس بگیرید.
• جوراب‌های مخصوص و پوشش‌های سیلیکونی تمیز نگه‌داشته شوند و به‌طور منظم شستشو شوند.
• تعویض روزانه پوشش‌های تعلیق و جلوگیری از تجمع عرق در سوکت بسیار مهم است.

رعایت این نکات از بروز عفونت و نیاز به درمان‌ های طولانی جلوگیری کرده و استفاده از پروتز را آسان‌تر می‌کند.