پروتز پس از قطع عضو

پروتز پس از قطع عضو یک نعمت مدرن است که به فرد کمک می‌کند پس از اینکه عضوی از بدن خود را به دلایلی از دست داد ، دوباره به زندگی عادی بازگردد و توانایی حرکت، انجام کارهای شخصی و حتی ورزش را بازیابد.

پروتز به معنای جایگزینی مصنوعی بخشی از بدن است که از دست رفته است، به نحوی که بتواند عملکردی مشابه عضو طبیعی ایجاد کند. این پروتزها بر اساس نوع قطع عضو و نیاز بیمار طراحی می‌شوند. برای مثال، افرادی که پای خود را از دست داده‌اند به پروتز اندام تحتانی نیاز دارند و افرادی که دست خود را از دست داده‌اند به پروتز اندام فوقانی نیاز خواهند داشت.

یکی از مهم‌ترین نکات در استفاده از پروتز پس از قطع عضو ، آمادگی روانی و فیزیکی بیمار است. بسیاری از افراد پس از قطع عضو دچار افسردگی، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس می‌شوند و احساس می‌کنند دیگر قادر به ادامه زندگی نیستند. اما پروتز به فرد کمک می‌کند استقلال حرکتی خود را بازیابد و مجدد در جامعه فعالیت داشته باشد.

به‌علاوه با پیشرفت تکنولوژی، پروتزهای هوشمند با قابلیت اتصال به سیستم عصبی و ارائه حرکات طبیعی‌تر وارد بازار شده‌اند، که می‌تواند آینده افراد پس از قطع عضو را تغییر دهد. در این مقاله، به بررسی کامل انواع پروتز، مراحل دریافت، مزایا، مراقبت، چالش‌ها و راهکارهای استفاده از پروتز پس از قطع عضو خواهیم پرداخت تا اگر شما یا یکی از نزدیکانتان در این مسیر هستید، بتوانید با آرامش و آگاهی تصمیم بگیرید.

انواع پروتز پس از قطع عضو

انتخاب نوع پروتز بستگی به محل قطع عضو، هدف استفاده، سن، وضعیت جسمی و بودجه بیمار دارد. در ادامه انواع پروتز را بررسی می‌کنیم:

پروتز اندام تحتانی

این نوع پروتز برای افرادی طراحی می‌شود که به هر دلیلی، از جمله تصادف، دیابت یا بیماری‌های عروقی، پای خود را از دست داده‌اند. پروتزهای اندام تحتانی شامل:

• پروتز زیر زانو: پرکاربردترین نوع بوده و امکان حرکت مفصل زانو به‌طور طبیعی حفظ می‌شود.
• پروتز بالای زانو: شامل مفصل زانو و گاهی لگن می‌شود و نیاز به یادگیری کنترل بیشتری دارد.
• پروتز پای کربنی ورزشی: مخصوص ورزشکاران با قابلیت انعطاف و بازگشت انرژی بالا.

پروتزهای اندام تحتانی به فرد کمک می‌کنند دوباره راه رفتن، ایستادن و حتی دویدن را تجربه کند. معمولاً مراحل توانبخشی برای یادگیری راه رفتن با این پروتزها شامل فیزیوتراپی تخصصی است.

پروتز اندام فوقانی

پروتز دست و بازو برای افرادی است که اندام فوقانی خود را از دست داده‌اند. این پروتزها شامل:

• پروتز زیبایی (Cosmetic): ظاهر طبیعی دارد اما کارایی حرکتی ندارد.
• پروتز مکانیکی (Body Powered): با کمک حرکات شانه یا سایر بخش‌های بدن حرکت می‌کند.
• پروتز میوالکتریک (Myoelectric): با استفاده از سیگنال‌های عضلانی کار می‌کند و حرکات طبیعی‌تری ارائه می‌دهد.

پروتز زیبایی

برخی افراد ترجیح می‌دهند از پروتزهای صرفاً زیبایی برای بازگرداندن ظاهر طبیعی استفاده کنند، مخصوصاً اگر حرکت دادن پروتز برای آن‌ها ضروری نباشد.

پروتز عملکردی

این نوع پروتز برای بازیابی عملکرد حرکتی طراحی شده و دارای اجزای مکانیکی یا الکترونیکی است. این پروتزها گاهی گران‌تر هستند اما کیفیت زندگی را به طرز قابل توجهی افزایش می‌دهند.

مراحل دریافت پروتز پس از قطع عضو

ارزیابی پزشکی و روانی
اولین قدم برای دریافت پروتز، ارزیابی کامل وضعیت جسمی و روانی بیمار است. پزشک متخصص فیزیوتراپی و ارتوپدی، وضعیت زخم، شکل باقیمانده اندام و قابلیت تحمل فشار را بررسی می‌کند. از سوی دیگر، مشاوره روانشناسی برای آمادگی ذهنی بیمار و پذیرش شرایط جدید ضروری است.

قالب‌گیری و اندازه‌گیری
پس از تأیید امکان نصب پروتز، فرآیند قالب‌گیری از اندام باقی‌مانده آغاز می‌شود. متخصص ارتز و پروتز اندازه‌گیری‌های دقیق برای اطمینان از راحتی و تطبیق مناسب پروتز را انجام می‌دهد.

ساخت و تنظیم پروتز
پروتز با استفاده از مواد سبک و مقاوم (ترموپلاستیک، فیبر کربن، سیلیکون و آلومینیوم) ساخته می‌شود و بر اساس نیاز بیمار قابلیت اضافه کردن قطعات پیشرفته‌تر را دارد. پس از ساخت، پروتز به بیمار تحویل داده می‌شود و تنظیمات اولیه برای راحتی و تطبیق کامل انجام می‌شود.

آموزش استفاده
بیمار باید با استفاده صحیح از پروتز آشنا شود. این آموزش شامل پوشیدن و درآوردن پروتز، نحوه مراقبت، تمرین برای حفظ تعادل و حرکت است. در این مرحله حضور فیزیوتراپ و کاردرمانگر ضروری است تا بیمار بدون ایجاد آسیب از پروتز استفاده کند.

مزایای استفاده از پروتز پس از قطع عضو

استفاده از پروتز پس از قطع عضو فراتر از بازگرداندن حرکت است. این وسیله می‌تواند کیفیت زندگی فرد را از نظر روانی و اجتماعی بهبود بخشد. از مهم‌ترین مزایا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

بازگشت استقلال حرکتی
با استفاده از پروتز، فرد می‌تواند بدون نیاز به دیگران کارهای روزمره خود مانند راه رفتن، استفاده از دست، آشپزی و انجام فعالیت‌های شخصی را انجام دهد. این استقلال به بازگشت اعتماد به نفس و کاهش وابستگی کمک می‌کند.

بهبود اعتماد به نفس
یکی از چالش‌های مهم پس از قطع عضو، کاهش اعتماد به نفس و انزوای اجتماعی است. پروتز با بازگرداندن ظاهر طبیعی و توانایی انجام کارها باعث می‌شود فرد احساس ارزشمندی بیشتری داشته باشد.

کاهش درد فانتوم
بسیاری از افراد پس از قطع عضو دچار درد فانتوم می‌شوند. استفاده از پروتز می‌تواند با تحریک حس در اندام باقی‌مانده به کاهش این درد کمک کند.

چالش‌ها و مشکلات استفاده از پروتز پس از قطع عضو

هرچند پروتز می‌تواند زندگی را متحول کند، اما استفاده از آن خالی از مشکل نیست و نیاز به صبر و همراهی با روند تطبیق دارد.

مشکلات پوستی
از شایع‌ترین مشکلات، زخم و حساسیت پوستی به دلیل تماس مداوم پروتز با پوست است. برای پیشگیری باید از جوراب‌های مخصوص پروتز استفاده و ناحیه را تمیز و خشک نگه داشت.

احساس ناراحتی و فشار
برخی بیماران در ابتدای استفاده از پروتز احساس ناراحتی و فشار می‌کنند که با تنظیم مجدد و تمرین قابل بهبود است.

نیاز به تنظیم مجدد
پروتز ممکن است به دلیل تغییر سایز اندام باقی‌مانده یا استفاده طولانی‌مدت نیاز به تنظیم و تعمیر مجدد داشته باشد.

مراقبت از پروتز پس از قطع عضو

داشتن یک پروتز به‌خودی‌خود پایان کار نیست، بلکه مراقبت صحیح از آن و اندام باقیمانده، کلید بهره‌مندی طولانی‌مدت و جلوگیری از مشکلات است. بسیاری از بیماران در اوایل استفاده، پروتز را فقط یک ابزار می‌بینند و مراقبت از آن را جدی نمی‌گیرند، اما عدم مراقبت می‌تواند باعث آسیب پوستی، عفونت و خراب شدن سریع پروتز شود.

✅ تمیز کردن پروتز: پس از هر بار استفاده، قسمت‌های داخلی پروتز و بخش‌هایی که با پوست تماس دارند باید با یک پارچه نمدار و مواد شوینده ملایم پاک شوند. اجازه دهید پروتز کاملاً خشک شود و سپس از آن استفاده کنید.

✅ بررسی روزانه پوست: اگر از پروتز استفاده می‌کنید، هر روز پوست اندام باقیمانده را بررسی کنید. به وجود هرگونه قرمزی، تاول، ترک یا درد توجه داشته باشید، زیرا این علائم می‌توانند نشانه نیاز به تنظیم مجدد پروتز باشند.

✅ نگهداری و سرویس دوره‌ای: قطعات مکانیکی پروتز نیاز به روغن‌کاری، بررسی وضعیت پیچ‌ها و قطعات متحرک دارد. بهتر است هر ۶ ماه یک‌بار پروتز خود را برای سرویس به متخصص ارتز و پروتز ببرید.

✅ استفاده از جوراب و کاورهای مخصوص: استفاده از کاور و جوراب مخصوص پروتز به کاهش تعریق، پیشگیری از حساسیت و کاهش اصطکاک کمک می‌کند.

✅ پرهیز از ضربه: پروتز با وجود استحکام، در برابر ضربه شدید یا افتادن ممکن است دچار آسیب شود. مراقب باشید هنگام ورزش، کار یا فعالیت‌های فیزیکی از پروتز خود به‌درستی محافظت کنید.

✅ تنفس پوست: اجازه دهید اندام باقیمانده روزانه حداقل ۳۰ دقیقه از پروتز خارج شود تا پوست نفس بکشد و از ایجاد حساسیت جلوگیری شود.

✅ کنترل وزن: تغییرات وزن می‌تواند باعث تغییر اندازه اندام باقیمانده و شل یا تنگ شدن پروتز شود. در صورت تغییرات وزن قابل توجه، با متخصص پروتز تماس بگیرید تا قالب جدید تهیه شود.

این مراقبت‌ها به شما کمک می‌کند با اطمینان و آرامش از پروتز استفاده کنید، تحرک خود را حفظ کرده و از عوارض پوستی و دردهای مکرر جلوگیری نمایید.

تمرینات فیزیوتراپی و توانبخشی

پس از نصب پروتز، بدون تمرین و فیزیوتراپی استفاده از آن تقریباً غیرممکن است. بسیاری از بیماران فکر می‌کنند پس از نصب پروتز، فوراً قادر به راه رفتن یا حرکت خواهند بود، اما واقعیت این است که استفاده از پروتز یک مهارت جدید است و نیاز به تمرین و آموزش تدریجی دارد.

✅ تقویت عضلات: پس از قطع عضو، عضلات اطراف اندام باقیمانده تضعیف می‌شوند. فیزیوتراپی شامل تمرینات قدرتی برای تقویت عضلات ران، بازو یا سایر بخش‌های مرتبط خواهد بود.

✅ تمرین تعادل: یادگیری حفظ تعادل با پروتز یکی از مهم‌ترین مراحل است، زیرا فرد باید مرکز ثقل جدید بدن خود را پیدا کرده و تعادل خود را بدون کمک دیگران حفظ کند.

✅ تمرین قدم‌برداری: فیزیوتراپ به فرد کمک می‌کند تا قدم برداشتن صحیح، الگوی گام‌برداری و حرکت بدون آسیب را یاد بگیرد.

✅ تمرین حرکات کاربردی: برای پروتز دست، تمرین گرفتن، برداشتن اشیا، استفاده از ابزار و انجام کارهای روزمره از جمله برنامه‌های تمرینی خواهد بود.

✅ کاهش درد فانتوم: برخی تمرینات و ماساژها به کاهش درد فانتوم کمک می‌کنند و همزمان عملکرد اندام باقیمانده را بهبود می‌بخشند.

✅ تمرین تنفسی و استقامت: بهبود عملکرد قلبی-عروقی برای تحمل استفاده طولانی از پروتز ضروری است. این تمرینات شامل پیاده‌روی با سرعت کنترل‌شده و افزایش تدریجی مسافت خواهد بود.

✅ آموزش نحوه مراقبت: فیزیوتراپ به بیمار آموزش می‌دهد چگونه پروتز را بپوشد، بردارد و از پوست مراقبت کند.

تمرینات فیزیوتراپی باید به‌صورت روزانه و با همراهی فیزیوتراپ انجام شود تا فرد بتواند بدون دردسر از پروتز پس از قطع عضو استفاده کند و به زندگی عادی بازگردد.